Nowe sposoby prezentacji dóbr kultury
Współczesny świat, dynamicznie rozwijający się pod wpływem technologii, redefiniuje sposoby doświadczania kultury. Zarówno występy na żywo, jak i inicjatywy wirtualne, oferując nowe przestrzenie ekspresji artystycznej i umożliwiając łączenie tradycji z innowacjami.
Tradycja sceny na żywo w nowym wydaniu
Scena teatralna i taneczna od wieków stanowi fundament artystycznej ekspresji, ale współczesne techniki wprowadzają do tradycyjnego odbioru sztuki nowe wartości. Nierzadko współczesne inscenizacje przekształcają tradycyjne dzieła w uniwersalne narracje. Można by przywołać tu przykład choreografii Piny Bausch, która w „Frühlingsopfer” wyeliminowała etnograficzne konotacje znane z premiery „Święta wiosny” w chor. W. Niżyńskiego, nadając ofiarowaniu kobiety wymiar feministyczny i uniwersalny, co dowodzi, że teatr może funkcjonować jako miejsce reinterpretacji tradycji w kontekście współczesnych wyzwań społecznych. Równocześnie zastosowanie naturalnych materiałów, takich jak torf na scenie u Bausch, który można odczytać jako symbiozę ciała z ziemią, wskazują one na poszukiwanie organicznej relacji między człowiekiem a naturą. Równocześnie scenografia minimalistyczna, jak w inscenizacjach Angeliny Preljocaja, pozwala skoncentrować uwagę widza na emocjach i ciele tancerzy.
Wielu współczesnych artystów, takich jak Klaus Obermaier, stara się przekraczać granice tradycyjnych form. Obermaier wykorzystuje technologię, by stworzyć widowiska, które są jednocześnie minimalistyczne i ekspresyjne. Na scenie „Sacre” zamiast tradycyjnych kostiumów i scenografii widzimy tancerza, który współistnieje z wirtualnym odpowiednikiem swojego ciała. W ten sposób sztuka tańca staje się przestrzenią do eksperymentów z cielesnością i technologią.
Wirtualna rzeczywistość i transmisje online
Interpretacja „Le Sacre du Printemps” Klaus Obermaiera (znana jako „Sacre”), to jeden z najbardziej nowatorskich przykładów integracji technologii z performansem. Współpraca z Ars Electronica Futurelab pozwoliła na stworzenie spektaklu, w którym zaawansowane projekcje stereoskopowe generowane, w czasie rzeczywistym współgrają z ruchami tancerki. W przedstawieniu tym Julia Mach, za sprawą zaawansowanych czujników i systemów analizy ruchu, oddziałuje na wirtualną rzeczywistość, co sprawia, że jej ciało łączy się z trójwymiarowymi projekcjami w dynamiczny i interaktywny sposób.
To, co wyróżnia ten spektakl, to nie tylko wizualna imponująca strona technologiczna, ale również jego filozoficzne podejście. Obermaier w „Le Sacre du Printemps” eksploruje relację między ciałem fizycznym a jego cyfrowym odpowiednikiem, tworząc narrację opartą na transformacji i odnowieniu. Tancerka staje się niejako medium łączącym świat rzeczywisty z cyfrowym, angażując widzów w doświadczenie, które przenosi ich percepcję na nowy poziom.
Spektakl miał swoją premierę w 2006 roku i był pokazywany na wielu międzynarodowych scenach, w tym podczas gali otwarcia Royal Festival Hall w Londynie w 2007 roku. Produkcja ta została szeroko doceniona za przesuwanie granic tradycyjnej sztuki performatywnej i tworzenie immersyjnych doświadczeń, które redefiniują rolę technologii w sztuce.
„Le Sacre du Printemps” Obermaiera stanowi dowód na to, że integracja technologii z tańcem i muzyką klasyczną nie tylko wzbogaca estetycznie przedstawienie, ale także wnosi nowe konteksty interpretacyjne. Interaktywność i dynamiczna reakcja wirtualnej rzeczywistości na ruchy tancerki pozwala na stworzenie przestrzeni, w której granice między rzeczywistością a cyfrową symulacją zacierają się, otwierając nowe możliwości dla przyszłych przedsięwzięć artystycznych.
Te nowe poszukiwania mają równie fascynujące rezultaty, podobniej jak ich klasyczne wersje (prapremiery). Technologie, takie jak transmisje live czy symulacje 3D, zmieniają sposób doświadczania kultury, pozwalając na uczestnictwo w spektaklach niezależnie od miejsca pobytu widza. W przedstawieniu „Sacre” Klausa Obermaiera widzowie uczestniczą w symultanicznych rzeczywistościach – fizycznej i wirtualnej. Za pomocą technologii 3D ciało tancerza zostaje zdecentralizowane i multiplikowane, tworzy nową jakość artystyczną, która wzbudza silne emocje.
Innym przykładem są projekty takie jak „Replacement” Meg Stuart, gdzie w konkretnych scenach tworzenie cyfrowych klonów artystów eksploruje napięcia między technologią a cielesnością. Kamera, montaż i manipulacja obrazem nie tylko wzmacniają przekaz, ale także redefiniują obecność ciała w przestrzeni scenicznej. Podobnie w projekcie „3D-ANCE” Barbary Bujakowskiej technologia tworzy wirtualne kopie tancerki, zmieniając wymiar choreografii z solowego na wieloosobowy. Symultaniczność występująca na scenie i ekranach tworzy nową jakość widowiskową, która angażuje odbiorcę na wielu poziomach.
Wirtualne przestrzenie sztuki stanowią też wyzwanie filozoficzne. Jak zauważa Jean Baudrillard, obrazy wirtualne potrafią przewyższać realność, tworzyć tzw. hiperrzeczywistość. Jednak dla wielu artystów, takich jak Meg Stuart, technologia jest narzędziem umożliwiającym krytyczne spojrzenie na rzeczywistość, pokazującym jej ograniczenia i potencjały. W spektaklach takich jak „Sacre” widzowie doświadczają jednocześnie dwóch światów, co rodzi nowe formy percepcji i interpretacji dzieła artystycznego.
Wayne McGregor: integracja technologii z tańcem
Wayne McGregor, brytyjski choreograf znany z innowacyjnych podejść do tańca, od lat wykorzystuje nowoczesne technologie, w tym sztuczną inteligencję, do poszerzania granic artystycznej ekspresji. Jednym z jego najważniejszych projektów jest "Living Archive: An AI Performance Experiment", stworzony we współpracy z Google Arts & Culture Lab. W tym eksperymencie AI analizowała ruchy tancerzy, generując nowe sekwencje choreograficzne, które stały się częścią unikalnych przedstawień. Na scenie tancerze wykonywali serię gestów, które były natychmiast przetwarzane przez algorytm AI. System ten proponował nowe ruchy, które stanowiły odpowiedź na działania performera, tworząc dynamiczny dialog między człowiekiem a maszyną. Przykładowo, jeśli tancerz wykonał skok z obrotem, AI mogła zasugerować bardziej skomplikowaną wariację tego ruchu, którą tancerz mógł natychmiast przetestować. Interaktywność ta pozwalała na eksplorację nieoczekiwanych ścieżek choreograficznych, nadając przedstawieniu unikalny i innowacyjny charakter.
McGregor często łączy technologię z klasycznymi technikami tańca, jak w balecie "Woolf Works", który zdobył nagrodę Laurence’a Oliviera. Dzięki multimediom stworzył immersyjne doświadczenie artystyczne inspirowane twórczością Virginii Woolf. Jego najnowszy spektakl "MADDADDAM", oparty na trylogii Margaret Atwood, eksploruje tematy inżynierii genetycznej i technologii przyszłości. McGregor, znany z interdyscyplinarnych projektów, redefiniuje choreografię jako narzędzie do wyrażania skomplikowanych idei, tworząc dzieła, które inspirują i poszerzają percepcję sztuki.
Inne możliwości w sztuce - wykorzystanie sztucznej inteligencji (AI)
Wprowadzenie sztucznej inteligencji (AI) otwiera kolejne perspektywy w prezentacji dóbr kultury. AI znajduje zastosowanie w personalizacji doświadczeń odbiorców, umożliwiając interaktywne uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych. Dzięki AI widzowie mogą w czasie rzeczywistym wpływać na rozwój fabuły spektaklu, wybierać ścieżki narracyjne lub eksplorować cyfrowe wersje dzieł sztuki w sposób dostosowany do ich zainteresowań.
AI wspiera również procesy tworzenia sztuki. Algorytmy generatywne, takie jak GAN (Generative Adversarial Networks), umożliwiają tworzenie wirtualnych scenografii czy postaci, które mogą dynamicznie reagować na działania aktorów lub publiczności. W praktykach teatralnych AI analizuje zachowanie widowni, dostosowując elementy przedstawienia, takie jak muzyka, oświetlenie czy tempo narracji, aby zwiększyć zaangażowanie uczestników.
Przykłady zastosowania AI obejmują także archiwizację dóbr kultury. Inteligentne systemy potrafią analizować i odtwarzać zniszczone dzieła sztuki, przeprowadzać digitalizację archiw i tworzyć kompleksowe bazy danych dostępne dla badaczy i badaczek oraz entuzjastów i entuzjastek na całym świecie. AI pomaga również w automatycznym tłumaczeniu tekstów kulturowych, co zwiększa ich dostępność na skalę globalną.
W przypadku tańca i performansu AI umożliwia analizę ruchów, tworzenie choreografii oraz symulacje w wirtualnej rzeczywistości. Programy oparte na AI mogą uczyć potencjalnych kursowiczów i kursowiczki stylów i technik wybitnych choreografów, a następnie tworzyć własne, unikalne układy taneczne.
Hybrydyzacja jako droga przyszłości
Wykorzystanie nowych technologii, w tym AI, nie oznacza zaniku tradycyjnych form, lecz ich wzbogacenie. Jak zauważa Jean Baudrillard, wirtualne obrazy mają zdolność przewyższania realności, stwarzając "hyperrzeczywistość". Jednak dla artystów takich jak Obermaier czy Bujakowska technologia staje się narzędziem do dialogu między realnością a jej symulacją, co pozwala na poszerzenie granic percepcji widza.
Hybrydyzacja tradycyjnych i nowoczesnych form staje się dominującą tendencją w świecie kultury. Przykładem są tu transmisje na żywo z przedstawień teatralnych, które jednocześnie są dostępne w sali widowiskowej i online. Takie podejście nie tylko niweluje bariery geograficzne, ale również umożliwia wielokrotne odtworzenie spektaklu, co stanowi ogromną wartość edukacyjną.
#### Znaczenie społeczne i kulturalne hybrydyzacji sztuki
Rozwój nowych form prezentacji kultury odpowiada na współczesne potrzeby społeczne. Transmisje online umożliwiają dotarcie do szerokiej publiczności, niwelując bariery geograficzne i finansowe. Jednocześnie nowe media pozwalają na archiwizację i reinterpretację klasycznych dzieł w kontekście współczesności, jak to miało miejsce w reinterpretacjach "Święta Wiosny” Wacława Niżyńskiego, Igora Strawińskiego i Nikołaja Reoricha.
W kontekście współpracy międzynarodowej, nowoczesne technologie otwierają przestrzenie dla interakcji artystów z różnych części świata. Festiwale online, takie jak Ars Electronica czy Edinburgh International Festival w ich cyfrowych odsłonach, umożliwiają twórcom i widzom wspólne doświadczanie kultury niezależnie od miejsca zamieszkania. Projekty takie jak "Living Archive" Wayne’a McGregora czy występy w ramach Virtual Crossroads na Biennale Tańca w Lyonie angażują twórców z różnych krajów, tworząc globalną sieć wymiany artystycznej.
Technologia ułatwia również międzynarodową współpracę w zakresie tworzenia nowych dzieł. Algorytmy AI oraz platformy do wspólnej pracy, takie jak wirtualne przestrzenie studiów tańca, umożliwiają twórcom z różnych kultur wspólne kreowanie choreografii i performansów bez konieczności fizycznego spotkania. Na przykład w projekcie "Connected Movement" choreografowie z Europy, Azji i obu Ameryk pracowali nad wspólną choreografią, która była prezentowana na żywo za pomocą transmisji wieloekranowych.
Globalizacja sztuki za pośrednictwem technologii przynosi także korzyści edukacyjne. Platformy takie jak Coursera czy MasterClass oferują kursy z zakresu tańca, reżyserii i sztuk wizualnych prowadzone przez uznanych twórców z całego świata. Dzięki temu młodzi artyści mają dostęp do wiedzy i inspiracji, które wcześniej były ograniczone przez bariery geograficzne czy finansowe.
Dzięki nowym technologiom, w tym sztucznej inteligencji, sztuka staje się bardziej demokratyczna, dostępna dla większej liczby odbiorców. Równocześnie otwiera nowe przestrzenie dla artystów, pozwalając im eksperymentować z formą i treścią. To połączenie tradycji i innowacji zapewnia kulturze dynamikę i zdolność do przystosowywania się do zmieniających się warunków świata.
Rozwój nowych form prezentacji kultury odpowiada na współczesne potrzeby społeczne. Transmisje online umożliwiają dotarcie do szerokiej publiczności, niwelując bariery geograficzne i finansowe. Jednocześnie nowe media pozwalają na archiwizację i reinterpretację klasycznych dzieł w kontekście współczesności, jak to miało miejsce w reinterpretacjach "Święta Wiosny".
Dzięki nowym technologiom, w tym sztucznej inteligencji, sztuka staje się bardziej demokratyczna, dostępna dla większej liczby odbiorców. Równocześnie otwiera nowe przestrzenie dla artystów, pozwalając im eksperymentować z formą i treścią. To połączenie tradycji i innowacji zapewnia kulturze dynamikę i zdolność do przystosowywania się do zmieniających się warunków świata.
Prawdopodobnie przyszłość prezentacji dóbr kultury leży w hybrydyzacji tradycyjnych i nowoczesnych form. Dzięki temu sztuka pozostaje dynamiczna, otwarta na nowe sposoby komunikacji z odbiorcą, jednocześnie zachowując swoją autentyczność. Hybrydowe podejście nie tylko zmienia sposób myślenia o sztuce, ale redefiniuje jej miejsce w codziennym życiu każdego z nas.
Tekst powstał w ramach stypendium KPO dla kultury 2024.
Autorka przy tworzeniu tekstu odniosła się do swoich wcześniejszych publikacji oraz zaaplikowała na esej możliwości czata GPT.
Źródła:
Anna Królica, Sklonowani na swój obraz i podobieństwo. Ciało na scenie versus w rzeczywistości wirtualnej, w: „Kulturaenter”, 2012 [przedruk: https://taniecpolska.pl/przedruk/sklonowani-na-swj-obraz-i-podobienstwo-cialo-na-scenie-versus-cialo-w-rzeczywistosci-wirtualnej/, dostęp: 29.12.2024) .
Anna Królica, Meg Strat - niepoprawna ryzykantka, w „Dwutygodnik” 2013, nr 06, (dostęp 29.12.2024), https://www.dwutygodnik.com/artykul/4591-meg-stuart--niepoprawna-ryzykantka.html .
Anna Królica, Globalizm, transmisja i hipertekst, w : „Teatr” 2023 nr 09, (dostęp: 29.12.2024) https://teatr-pismo.pl/21146-globalizm-transmisje-i-hipertekst/ .
Przedsięwzięcie współfinansowane przez KPO oraz Unię Europejską Next Generation EU.
